Racjonalny prawodawca
Założenia o racjonalności prawodawcy: należy ono do podstawowych założeń wykładni prawa.
Problematyka ustalania norm obowiązujących w określonym systemie prawnym określona powszechnie jako dogmatyczno - prawna rozpatrywana jest tradycyjnie w oparciu o określone reguły walidacyjne (dotyczące obowiązywania) oraz reguły interpretacyjne, interferencyjne i kolizyjne.
Praktyczne rozwiązywanie problemów interpretacyjnych sprowadza się do rozwiązywania niektórych problemów dogmatyczno - prawnych. Panuje przekonanie o bezpośrednim powiązaniu problemów dogmatycznych z pojęciem racjonalnego prawodawcy.
Racjonalny pracodawca - jest to podstawowe założenie wykładni prawa. Wynika ono z charakteru prawa jako regulatora stosunków społecznych, który powinien być mądrością w znaczeniu praktycznym. Odpowiada ono potrzebom' demokratycznego' państwa prawnego, w którym prawo powinno i ma szansę zbliżać się do tego ideału. Z reguły racjonalnego prawodawcy wynika: skoro prawodawca jest racjonalny, to i jego dzieło w postaci aktu normatywnego jest racjonalne, należy więc je tak tłumaczyć, aby nie stało się nieracjonalne. Co więcej, powinno być ono racjonalne w maksymalnym stopniu i to według aktualnego stanu wiedzy, istniejących uwarunkowań i potrzeb społecznych. W myśl koncepcji racjonalnego prawodawcy to prawodawca racjonalny jest twórcą norm odtwarzanych przez interpretatora z tekstu prawnego. Koncepcja ta zmusza interpretatora do odtworzenia z tekstu prawnego wysłowionych w nim norm prawnych jako wypowiedzi jednoznacznych, niezależnie od błędów, jakie w zakresie redagowania przepisów popełnił prawodawca faktyczny instytucjonalny (a w gruncie rzeczy jego służby redakcyjne).
Założenia o racjonalności prawodawcy wiąże się z idealizującym przekonaniem, że teksty prawne danego systemu są tworem jedynie jednego, tylko w pełni racjonalnego podmiotu, a więc podmiotu konsekwentnie kierującego się określoną spójną wiedzą i określonymi ocenami uporządkowanymi preferencyjnie.
Można wskazać na 3 następujące pojęcia:
-
prawodawcy dogmatycznego,
-
prawodawcy socjologicznego,
-
prawodawcy racjonalnego.
W ujęciu dogmatycznym prawodawca - jest podmiotem, któremu konwencjonalnie przypisuje się wytwór działalności prawodawczej, niezależnie od tego, że wytwór ten powstaje zwykle w następstwie wielu różnorakich czynności podejmowanych przez różnych ludzi lub różne ich zespoły. Prawodawcą tym w związku z tym będzie organ państwa (sejm, RM, ministrowie) wyposażony przez normy danego systemu w kompetencje do dokonywania szczególnego rodzaju czynności konwencjonalnych jakimi są akty stanowienia przepisów prawnych.
W ujęciu socjologicznym - prawodawcą (określanym jako socjologiczny lub faktyczny) są ci wszyscy ludzie (łącznie), którzy biorą udział w procesie przygotowania i stanowienia aktów prawnych wywierających rzeczywisty wpływ na ustanowienie określonych aktów o określonej treści. Szczególną postacią prawodawcy socjologicznego jako prawodawcy faktycznego jest prawodawca „faktyczny instytucjonalny". Jest nim podmiot lub ciało kolegialne, które faktycznie podejmuje decyzje prawodawcze w oparciu o kompetencje do podejmowania finalnych decyzji normodawczych przyznane mu przez obowiązujące normy prawne.
Pojęcie prawodawcy racjonalnego z kolei denotuje typ idealny prawodawcy scharakteryzowany przez założenia określonej teorii modelowej. Założenia te polegają na przyjęciu (przez podmiot zewnętrzny w stosunku do prawodawcy), że prawodawca kieruje się w specjalny sposób swoją wiedzą i ocenami.
-
Wprawdzie idealizuje nieco prawodawcę, zwłaszcza gdy myślimy o konkretnym podmiocie tworzącym prawo, sprzyja jednak doskonaleniu prawa, które po jego ustanowieniu odrywa się od tego podmiotu i żyje własnym życiem, a jego jakość zależy już od tych wszystkich, którzy powołani są do wykładni i stosowania tego prawa.
-
Z reguły racjonalnego prawodawcy wynika dla nich następująca dyrektywa interpunkcyjna: skoro prawodawca jest racjonalny, to i jego dzieło w postaci aktu normatywnego jest racjonalne, należy więc je tak tłumaczyć, aby nie stało się nieracjonalne. Co więcej, powinno być ono racjonalne w maksymalnym stopniu i to według aktualnego stanu wiedzy, istniejących uwarunkowań i potrzeb społecznych.
-
Pamięć o założeniu racjonalnego prawodawcy powinna przenikać całe rozumowanie prawnicze. Wyraża to najzwięźlej następująca maksyma: Przepisy prawa są aktami woli. Wykładnia ich ma sprawić, by były także aktami rozumu.
-
Nie znaczy to oczywiście, że założenie o racjonalności prawodawcy przypisuje racjonalność (a tym bardziej doskonałość) prawodawcy faktycznemu. W myśl koncepcji racjonalnego prawodawcy to prawodawca racjonalny jest twórcą norm odtwarzanych przez interpretatora z tekstu prawnego.
-
Koncepcja ta zmusza interpretatora do odtworzenia z tekstu prawnego wysłowionych w nim norm prawnych jako wypowiedzi jednoznacznych, niezależnie od błędów, jakie w zakresie redagowania przepisów popełnił prawodawca faktyczny instytucjonalny (a w gruncie rzeczy jego służby redakcyjne).
-
Bez przyjęcia założenia, iż to prawodawca jako racjonalny sformułował owe jednoznacznie odtworzone normy, w przypadku stwierdzenia faktycznej wieloznaczności trzeba by proces interpretowania tekstu zakończyć konstatacją owej wieloznaczności, lub też jednoznaczność norm przypisać nie prawodawcy, lecz interpretatorowi, czego współczesna polska kultura prawna dotąd nie zaakceptowała i co byłoby niezwykle szokujące dla praktyki prawniczej.
Pojęcie prawodawcy racjonalnego - Chodzi tu o typ idealnego prawodawcy scharakteryzowany przez założenia określonej teorii modelowej. Założenia te polegają na przyjęciu (przez podmiot zewnętrzny w stosunku do prawodawcy), że prawodawca kieruje się w specjalny sposób swoją wiedzą i ocenami wyznaczającymi pewne wartości. Z reguły racjonalnego prawodawcy wynika następująca dyrektywa interpretacyjna: skoro prawodawca jest racjonalny, to i jego dzieło w postaci aktu normatywnego jest racjonalne, należy więc jest tak tłumaczyć aby nie stało się nieracjonalne. Powinno być ono racjonalne w maksymalnym stopniu według aktualnego stanu wiedzy, istniejących uwarunkowań i potrzeb społecznych. Pamięć o założeniu racjonalnego prawodawcy powinna przenikać całe rozumowanie praktyczne.