Istnieją pewne kontrowersje odnośnie możliwości ustalenia tego „rzeczywistego znaczenia". Niektórzy autorzy poddają w wątpliwość fakt istnienia takiego znaczenia. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na pogląd Jerzego Wróblewskiego zgodnie z którym nie można odrzucić założenia, że przepisy prawa mają rzeczywiste znaczenie, są one bowiem przejawem racjonalnego działania zmierzającego do wywołania określonych skutków społecznych, a nie zabawą. Można co prawda wskazywać na trudności w ustaleniu takiego znaczenia, zwłaszcza wówczas, gdy wykładni poddawać przepisy stare, powstałe w innych warunkach społecznych niż te w których mają być stosowane. Istotne trudności w ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów prawa wiążą się ponadto z zaangażowaniem emocjonalnym bądź interesem dokonującego wykładni w uzyskaniu określonego ich wyniku oraz wyznaczeniem takiej bądź innej teorii charakteryzującej postawę wobec prawa. Należy mieć jednak świadomość, że są to trudności poniekąd normalne. Ich pokonywanie jest możliwe dzięki wykorzystaniu instrumentów, którymi wykładnia może i powinna się posługiwać. Przyjmuje się w związku z tym, istnienie rzeczywistego znaczenia prawa jest ważnym założeniem wykładni.

Nie można zakładać, że skoro przepisy prawa mają postać słowną to wystarczą umiejętności czytania oraz dobra znajomość języka w którym są one formułowane. Oczywistym jest, że warunki te nie są wystarczające a to dlatego że:

1. Przepisy prawa formułowane są w języku potocznym, który jest językiem nie ścisłym i w którym wiele słów i zwrotów ma wielorakie znaczenie.

2. Dlatego że przepisy prawa są wytworem działalności celowej. Należy zauważyć, że cele te nie są zazwyczaj opisywane w akcie prawodawczym. Trzeba je odtwarzać biorąc pod uwagę całokształt regulacji prawnej, co rodzi możliwość zaistnienia sporów, dotyczących trafności rekonstrukcji celu analizowanego przepisu. Źródłem trudności w ustaleniu znaczenia prawa jest także to, że ustawy ustanowione są zazwyczaj niejednomyślnie. Przyjmuje się bowiem w tym przypadku zasadę większościową. Powoduje to, że już od momentu powstania mają swoich przeciwników którzy co prawda muszą zgodzić się z obowiązywaniem ustawy ustanowionej przez większość , ale mogą być jednak skłonni do takiego tłumaczenia postanowień ustawy, które w jakimś stopniu jest zgodne z ich odmiennym stanowiskiem.

Należy zauważyć, że kompromis pomiędzy zwolennikami, a przeciwnikami projektowanej regulacji prawnej osiągany jest nieraz za pomocą celowo wieloznacznego sformułowania. Jego zastosowanie skutkuje przeniesieniem sporu z płaszczyzny ustawodawczej na płaszczyznę wykładni prawa.

Prawo administracyjne ustanowione jest zazwyczaj pod silną presją potrzeb państwowych, a więc w pośpiechu. Przy tym rozmiary tworzonego prawa są ogromne. W ciągu roku kalendarzowego publikuje się w Dzienniku Ustaw setki ustaw i rozporządzeń. W dużej mierze akty te stanowią źródła prawa administracyjnego. Z tego względu trudno aby były one doskonałe. Wypada też zauważyć, że przedmiotem regulacji prawa administracyjnego są coraz bardziej komplikujące się stosunki społeczne. Powoduje to, że wyraźnie rośnie zarówno trudność ustalania znaczenia prawa jak i rola jego wykładni.

Podstawy wykładni. Wyróżnia się ich trzy rodzaje:

1. Konstytucję, ustawy i umowy międzynarodowe.

2. Orzecznictwo- zwłaszcza sądowe

3. Doktryna.

Konstytucja

Nie zawiera żadnego przepisu regulującego exspressis verbis wykładni prawa. Przyjmuje ona jednakże hierarchiczną budowę systemu prawa. W tym systemie konstytucja jest najważniejszym prawem RP i jak należy zauważyć stosowanym bezpośrednio. To właśnie konstytucja nadaje naszemu systemowi prawa najważniejszą treść z którą muszą zgadzać się pozostałe przepisy prawa. Płyną z tego istotne wnioski dla wykładni prawa.

Przede wszystkim prawo powinno być traktowane jako system harmonijny w sensie formalnym i treściowym. Stąd też konstytucyjny nakaz ustalania znaczenia prawa nie tylko za pomocą wykładni językowej, ale także wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Ograniczenie się jedynie do wykładni językowej sprowadzającej się do ustalenia znaczenia przepisu wyrwanego z kontekstu tylko w drodze jego analizy językowej jest sprzeczne z tym nakazem oraz charakterem prawa stanowiącego system. Jako przykład może tu posłużyć art. 20 projektu ustawy ,, Przepisy ogólne prawa administracyjnego", który stanowi: ,, Przepisy prawa powinny być interpretowane i stosowane przez organ administracji publicznej zgodnie z celami aktu prawodawczego w którym zostały zamieszczone z poszanowaniem wartości chronionych przez konstytucję i wykluczeniem kolizji z innymi aktami ustawodawczymi.''

Ustalenie znaczenia przepisów prawa wyłącznie przy pomocy wykładni językowej jest dopuszczalne tylko wówczas gdy brak jest jakichkolwiek wątpliwości co do takiego językowego znaczenia.

Należy zauważyć, że istotne znaczenie mają w tym kontekście sposoby usuwania sprzeczności w prawie i zapełniania występujących w nim luk. Usuwaniu sprzeczności służą reguły kolizyjne, zaś zapełnianiu luk analogia legis.

Orzecznictwo sądowe

Należy zauważyć, że zasady prawa kształtują się zarówno w orzecznictwie sądowym jak i administracyjnym , z tym, że przewagę w tym zakresie uzyskuje orzecznictwo sądowe. Dzieje się tak z uwagi na fakt, że przesądza ono o rozumieniu prawa w sprawach do których się odnosi, a ponadto jest powszechnie dostępne z uwagi na publikowanie orzeczeń TK, SN, NSA.

Mimo, że w orzecznictwie o którym mowa zdarzają się przypadki w których sąd ogranicza się do ustalenia znaczenia prawa jedynie przy pomocy wąsko rozumianej wykładni językowej, to są one poddawane krytyce przedstawicieli doktryny. Krytyka ta wyraża się w postaci glos do określonych wyroków. Należy jednak zauważyć, że zdecydowaną przewagę mają orzeczenia oparte nie tylko na wykładni językowej, ale także na wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Co do zasady sądy akceptują konieczność dokonywania ustalenia znaczenia prawa przy równoczesnym wykorzystaniu trzech wymienionych metod i posługują się nimi. Natomiast też bywają przypadki i inne - traktowane jako pozostałość minionego systemu.

Orzecznictwo sądowe stanowi cenną wskazówkę odnośnie tego jak należy ustalać rzeczywiste znaczenie prawa.

Doktryna

Nauka odgrywa istotną rolę w tworzeniu i procesie doskonalenia prawa. Najważniejsze są tu glosy i komentarze do orzeczeń TK, SN, NSA. Dzięki nim nauka poddaje te orzeczenia publicznej ocenie. Wskazuje ich zalety i słabe strony. Przyczynia się do utrwalania prawidłowych tendencji i eliminowania błędów w dokonywanej przez sądy wykładni prawa. Do doskonalenia orzecznictwa przyczynia się fakt, iż kwestie sporne stają się przedmiotem dyskusji i analiz przedstawicieli doktryny. Należy też wspomnieć o dokonywanych przez naukę uogólnieniach orzecznictwa sądowego w różnych dziedzinach zawierających w większym lub mniejszym stopniu także jego ocenę przez pryzmat zarówno celów danej regulacji prawnej jak też potrzeb społecznych a także czasem próbę sformułowania dyrektyw wykładni prawa.

Nie sposób nie zauważyć istotnej roli nauki w doskonaleniu zarówno samego procesu tworzenia jak i stosowania prawa. Jeżeli chodzi o formy w jakich oddziałuje ona bezpośrednio na kształtowanie się wykładni prawa, to należy przede wszystkim wskazać na rolę glos i komentarzy do orzeczeń TK, SN, NSA. Za ich pomocą nauka ocenia określone orzeczenia wskazując zazwyczaj zalety lub też wady określonych orzeczeń i tego typu działalność przyczynia się do eliminowania błędów w dokonywanej przez sądy wykładni. Pozwala też na ustalenie prawidłowej linii orzeczniczej w danej kwestii. W nauce pojawiają się również uogólnienia orzecznictwa sądowego w określonych dziedzinach, które sprowadzają się do dokonania jego oceny z punktu widzenia celów określonej regulacji prawnej, a także potrzeb społecznych.

„clara non sunt interpretanda" - maksyma rzymska oznaczająca, że to co jasne nie wymaga interpretacji. Nabieramy przekonania, że przepis jest jasny poprzez bezpośrednie rozumienie. Jednakże analizując problem tego bezpośredniego rozumienia zauważamy, że mamy do czynienia z sytuacją wcześniejszego dokonania rzeczywistej wykładni prawa, albo z późniejszą racjonalizacją tego bezpośredniego rozumienia. Porównując bezpośrednie rozumienie norm i bezpośrednie rozumienie innych wypowiedzi trudno w zasadzie doszukać się różnic. Z reguły bezpośrednie rozumienie jest wynikiem pierwszego czytania przepisu, bądź też następuje tuż po nim, co oznacza, że nie ma tu miejsca na przeprowadzenie jakiejkolwiek analizy, a więc bez zastosowania metod wykładni. Odnosząc się do kwestii bezpośredniego rozumienia należy zauważyć, że jest ono metodą szybką, ale zawodną. Nie można się do niej ograniczyć w procesie stosowania prawa. Zasada „clara non sunt interpretanda" wymaga szczególnej ostrożności. Jak zauważają przedstawiciele doktryny jest ona poddawana powszechnej krytyce i porzucana przez orzecznictwo oraz doktrynę zachodnioeuropejską.

Nawet przedstawiciele doktryny uznający za dopuszczalne posługiwanie się tą maksymą zwracają uwagę na fakt, iż wykluczone jest ograniczenie się do niej w sytuacji powstania jakichkolwiek wątpliwości. Wątpliwości te wymuszają konieczność przeprowadzenia wykładni prawa. Rodzi to jednak pytanie czy chodzi o wątpliwości organu rozstrzygającego sprawę, czy również każdego podmiotu uprawnionego do występowania w sprawie.

Przyjmuje się, że oprócz sądu także strony postępowania, jego uczestnicy i uczestnicy na prawach strony posiadają uprawnienie do prezentowania własnego rozumienia prawa.

W sytuacji zaobserwowania w tym zakresie rozbieżności sąd nie powinien poprzestać na bezpośrednim rozumieniu prawa, ale zobligowany jest do przeprowadzenia pełnej wykładni przepisów rodzących wątpliwości.